Εκκλησία της Παναγίας στα Μπαροτσιανά

Συνεχίζοντας νοτιότερα, μέσα στον πυρήνα του μεσαιωνικού οικισμού της Αργυρούπολης, βρίσκουμε το ναό της Παναγίας «Μπαροτσανής». Το προσωνύμιο αυτό, που επεκτείνεται και σε ολόκληρη τη συνοικία Μπαροτσιανά, αναφέρεται στη γνωστή βενετοκρητική οικογένεια των Barozzi, που είχε τα φέουδά της στην περιοχή. Με την ίδια οικογένεια ίσως να σχετίζεται και βενετσιάνικη έπαυλη, το τοξωτό θύρωμα της οποίας διατηρείται αμέσως νοτιότερα του ναού.

Το σύμπλεγμα των ναών, όπως το βλέπουμε σήμερα, χτίστηκε σε διαδοχικές φάσεις. Στην αρχική ανήκει ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναΐσκος της Παναγίας. Η οξυκόρυφη καμάρα που τον καλύπτει στηρίζεται σε δύο ενισχυτικά τόξα ή σφενδόνια, που πατούν σε δύο ζεύγη κιονίσκων, πάνω σε ψηλές βάσεις. Πάνω από τους ανατολικούς κιονίσκους, που ορίζουν το χώρο του ιερού, διαμορφώνεται λίθινο τόξο με διάτρητα τρίφυλλα κοσμήματα. Ο ανάγλυφος αυτός διάκοσμος, που αποτελεί δάνειο από την υστερογοτθική αρχιτεκτονική, είναι μοναδικός για ναούς της Κρήτης. Το εσωτερικό του ναού καλυπτόταν με τοιχογραφίες, ίχνη των οποίων διακρίνονται ακόμα στα ψηλότερα σημεία του ιερού, κάτω από στρώσεις ασβέστη. Με βεβαιότητα αναγνωρίζονται οι παραστάσεις της Ανάληψης, της Γέννησης του Χριστού και της Εις Άδου Καθόδου (Ανάστασης). Από το γλυπτό διάκοσμο και τις τοιχογραφίες, ο αρχικός αυτός ναός θα μπορούσε να χρονολογηθεί στα τέλη του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα.

Σε κοντινή σχετικά περίοδο φαίνεται ότι προστέθηκε ένα μικρότερο καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι στη νότια πλευρά του, αφιερωμένο σήμερα στον Άγιο Αντώνιο. Στο βόρειο τοίχο του, τυφλά αψιδώματα υποδεικνύουν την ύπαρξη αρκοσολίων, δηλαδή υπέργειων κτιστών τάφων. Το παρεκκλήσι αυτό είναι πιθανό να κατασκευάστηκε για να στεγάσει τους τάφους των κτητόρων του ναού. Στα δυτικά του ταφικού παρεκκλησίου προστέθηκε ένας τετράγωνος σχεδόν καμαροσκέπαστος χώρος, για να το ενώσει με τον παλαιότερο ναό της Παναγίας, μέσω του αρχικού νότιου θυρώματος του τελευταίου. Ένας ευρύχωρος νάρθηκας, στεγασμένος αρκετά χαμηλότερα, προστέθηκε και στον κυρίως ναό, όταν οι ανάγκες απαίτησαν να στεγάσει μεγαλύτερο εκκλησίασμα. Ένα μεγάλο άνοιγμα επικοινωνίας ανοίχθηκε στο δυτικό τοίχο, καταστρέφοντας πιθανότατα την αρχική είσοδο που θα βρισκόταν εκεί.